Đầu Hè/2017
Thực tế đưa chúng ta đến những nơi
vượt xa trí tưởng tượng.
Yu Yamanaka là nhà làm phim đứng sau các sản phẩm phim của SIGMA bao gồm ‘SIGMA Aizu, Japan’ và gần đây nhất là ‘blur’. Tìm thấy vẻ đẹp từ bên trong chủ thể, những hình ảnh tiết chế nhưng cởi mở trong phim của anh là sản phẩm của cách tiếp cận chân thực đối với việc làm phim tài liệu.
lời : Ban biên tập SEIN ảnh : Kitchen Minoru
ống kính : SIGMA 35mm F1.4 DG HSM | Art / SIGMA 50mm F1.4 DG HSM | Art
Trong các bộ phim nguyên bản của Yu Yamanaka thực hiện cho SIGMA, tông màu tiết chế và cảm giác tĩnh lặng để lại ấn tượng sâu sắc cho người xem: dù là những nghệ nhân đang làm việc trong nhà máy, bao quanh bởi không khí trong lành của Aizu, hay câu chuyện về người cha thích chụp những bức ảnh mất nét và con trai ông. Yamanaka bắt đầu quan tâm đến phim ảnh khi đang học vật lý tại đại học, nơi phim ảnh chứng tỏ là một niềm vui giản đơn khác biệt với các hình thức biểu đạt nghệ thuật khác đối với anh: “Tình cờ tôi tham gia các lớp học của nhà phê bình điện ảnh Sozo Teruoka trong chương trình đại cương. Ông ấy cho chúng tôi xem lần lượt các bộ phim của những đạo diễn như Takeshi Kitano, Trần Khải Ca (Chen Kaige) và Hầu Hiếu Hiền (Hou Hsiao-hsien), những người chưa phải là tên tuổi lừng lẫy vào thời điểm đó như bây giờ. Đó là điều tôi vô cùng thích thú. Tôi bị cuốn hút từ đó; thế giới của tôi là xem phim và làm việc tại cửa hàng cho thuê băng đĩa mỗi ngày. Tôi ngấu nghiến tối đa 5 bộ phim một ngày”. Sau khi tốt nghiệp, anh bắt đầu học tại trường của một công ty điện ảnh, nơi anh học sản xuất phim trong khi tích lũy kinh nghiệm thực tế khi làm việc trong mảng “V-Cinema” (phim phát hành trực tiếp qua video của Nhật Bản). Sau đó, anh tách ra làm đạo diễn phim độc lập ở tuổi 28. Chính trong khi tập trung vào công việc làm phim quảng cáo, ý tưởng “làm phim tài liệu” bất chợt nảy ra trong đầu anh.
“Tôi luôn quan tâm đến phim tài liệu. Có lẽ do xem quá nhiều phim, tôi dần chán những thứ hư cấu và thay vào đó thích những gì dựa trên câu chuyện có thật. Lấy phim xã hội đen làm ví dụ; sự trần trụi giữa một bộ phim hư cấu và một bộ phim phi hư cấu là khác nhau. Chỉ cần nhìn cảnh những tên xã hội đen lau vết cà phê bị đổ. Chỉ điều đó thôi cũng làm cho cái gì đó bám rễ vào thực tế hơn. Mặc dù họ là nhiếp ảnh gia, tôi thích những người như Nobuyoshi Araki và Bon Ishikawa, hay Wolfgang Tillmans, những người chụp những hình ảnh sống động về các cảnh đời thường này.’ Bộ phim tài liệu đầu tiên của Yamanaka là ‘TEMA HIMA: Nghệ thuật sống ở Tohoku’ cho triển lãm Tema hima tổ chức năm 2012. Khắc họa sự khéo léo của người thợ Tohoku chỉ qua hình ảnh và âm nhạc, bộ phim được đón nhận nồng nhiệt, và chính bộ phim này đã thu hút sự chú ý của CEO SIGMA, Kazuto Yamaki. ‘SIGMA Global Vision’ vừa mới bắt đầu khi đó, và ông Yamaki có mong muốn mãnh liệt về một bộ phim SIGMA mới để phô diễn thương hiệu. Kết quả là ‘SIGMA Aizu, Japan’, được quay tại nhà máy Aizu. “Tôi muốn ghi lại phong cảnh Aizu tươi đẹp nơi SIGMA gắn liền, với cây xanh và nguồn nước trên hết thảy. Ngoài ra, tôi muốn cái chất SIGMA của sự giản dị và chân thực. Dù sao đi nữa, tôi thấy những con người tại nhà máy vừa cứng cỏi lại vừa kiên nhẫn. Mặc dù những loại phim quảng bá này về cơ bản là chiếu cảnh quy trình sản xuất ở cự ly gần, tôi đã bị ấn tượng bởi diện mạo của những người công nhân đến mức tôi phải đưa họ vào phim”. 3 bộ phim về Aizu đã được thực hiện trong hơn 3 năm. Sau đó, cũng như việc được yêu cầu quay video quảng bá cho ống kính của công ty v.v., một yêu cầu đã đến: làm một bộ phim thể hiện bản sắc doanh nghiệp của SIGMA. Điều đó đã hiện thực hóa thành ‘blur’.
“Khi tôi đang suy nghĩ xem nên triển khai thế nào: tôi có nên đến Hollywood không, nó có nên là một câu chuyện liên quan đến nhiếp ảnh không; ý tưởng đột nhiên đến với tôi qua vài ly rượu vào một buổi tối. Có một người cha sống không đúng với tên gọi của mình, cuộc đời ông ấy nhạt nhòa (out-of-focus), những bức ảnh ông chụp cũng mất nét (out-of-focus)… Tôi nghĩ đó sẽ là một câu chuyện hay. Tôi nghĩ điều đó có thể hơi quá tinh tế đối với SIGMA (cười), nhưng vì họ là một công ty sản xuất thiết bị độ phân giải cao như vậy, nên bối cảnh nhiếp ảnh mất nét thực sự có thể rất thú vị”. Vẻ ngoài không rõ ràng của người cha, chỉ chụp những bức ảnh mất nét từ chiếc máy ảnh phim cũ kỹ. Trong bộ phim này, cảm giác đặc biệt và sự tôn kính mà một hình ảnh phổ quát mang lại được làm nổi bật, nó cộng hưởng với mọi người ở khắp nơi. “Chủ đề của bộ phim có thể là ‘nhòe/mờ’ (blur), nhưng quan trọng là chúng ta có thể truyền tải cảm xúc bao nhiêu mà không cần dựa vào lời nói.
Đưa lời nói vào phim sẽ làm mất đi những cảm xúc tiềm ẩn không thể diễn tả bằng cách này, vì vậy tôi tin rằng hình thức thị giác là cách tốt nhất để kể câu chuyện. Đó là lý do tại sao, điều quan trọng trong việc tạo ra phim tài liệu, là luôn quay theo cách biết rằng sự thấu hiểu là khả thi ngay cả khi không có bất kỳ lời giải thích nào – điều đó, và không bỏ lỡ bất kỳ khoảnh khắc thoáng qua nào”. Tuy nhiên, đây chính xác là khó khăn với phim tài liệu. Phản ứng của Yamanaka khi được hỏi về những lần thất bại là “biết bắt đầu từ đâu đây (cười)”. Ngay cả đối với chủ thể đứng trước ống kính trong khoảng thời gian tưởng chừng như vô tận, họ lại từ chối bị quay vào phút chót, khiến toàn bộ dự án trở thành công cốc. Ngay cả với nhiều rào cản này, Yamanaka vẫn thấy việc làm phim tài liệu là một niềm vui: “Có lẽ tôi tạo ra phim tài liệu để có những khám phá nhỏ về chính mình. Tôi muốn cho người khác thấy và nghe họ đồng ý rằng con người có thể yếu đuối thế này, hoặc dễ thương thế này, hoặc đáng trân trọng thế này… đó có thể là lý do”.
‘blur’ được thực hiện bằng các ống kính điện ảnh (CINE lenses) của SIGMA. Trên thực tế, liên quan đến sự phát triển của ống kính CINE, một yêu cầu vô tình ngay từ giai đoạn đầu của Yamanaka gửi đến ông Yamaki đã tạo nên sự ảnh hưởng.
“Tôi muốn làm phim tài liệu giống như trên màn ảnh rộng, vì vậy tôi thường quay bằng máy quay nhỏ và ống kính được thiết kế để làm phim. Bên cạnh đó, tôi muốn thiết bị phải nhỏ gọn để không can thiệp quá nhiều vào chủ thể và tách mình ra khỏi bối cảnh. Một ống kính zoom lớn tạo cảm giác như bị lính bắn tỉa chĩa vào vậy (cười). Về mặt đó, một ống kính nhỏ gọn nhưng có hiệu suất tuyệt vời ở mức giá hợp lý là rất quan trọng. Vì vậy, tôi đã hỏi ông Yamaki, biết rằng SIGMA có thể nghĩ ra thứ gì đó”. Ống kính CINE của SIGMA, kết quả của yêu cầu này từ Yamanaka, đã được hoàn thiện theo tiêu chuẩn Hollywood, điều này khiến Yamanaka rất quan tâm. Dòng Art của SIGMA được đánh giá cao ở Mỹ, cộng thêm việc có vẻ phổ biến trong giới quay phim. Vì ‘blur’ được thực hiện ở Hollywood, anh quan tâm đến phản ứng của đoàn làm phim địa phương với ống kính mới. “Mọi người đều đến xem thử với sự quan tâm lớn. Về cơ bản, không có thứ gì gọi là ống kính zoom T2.0 ngay từ đầu. Trong một buổi quay phim, khi thời gian eo hẹp và một cảnh phải được quay trong 30 phút, việc quay phim trong khi thay đổi bất kỳ số lượng ống kính prime (tiêu cự cố định) nào cũng rất khó khăn. Điều này là do việc thay ống kính trên máy quay phim mất khá nhiều thời gian. Nhưng trong trường hợp Ống kính CINE của SIGMA, rất nhiều cảnh quay có thể diễn ra với một ống kính zoom duy nhất, giúp giảm đáng kể thời gian”.
Chỉ cần lố 30 phút trên trường quay ở Hollywood cũng mang lại chi phí khổng lồ. Giảm thời gian là rất hấp dẫn từ quan điểm ngân sách, vì vậy nếu thời gian tiết kiệm được dành cho diễn xuất, chất lượng hình ảnh của cảnh quay sẽ được nâng cao tương ứng. “Đối với các bộ phim kinh phí thấp, sản xuất nhỏ, các nhà làm phim độc lập, và hơn nữa là tính di động và sự tinh tế cần thiết cho các địa điểm như phim tài liệu, tôi cảm thấy những ống kính này mang lại những ưu thế mà không nơi nào khác có được.”
Một lần nữa, đây là lời nhắc nhở về việc chất lượng sản phẩm và hiệu quả sản xuất gắn liền trực tiếp với thiết bị như thế nào. Sắp tới, thử thách tiếp theo của Yamanaka là quay và kể một câu chuyện từ Nhật Bản, và hơn nữa là một bộ phim truyện dài. Câu hỏi đặt ra là liệu nó có dựa trên một câu chuyện có thật hay không.
“Rốt cuộc, trí tưởng tượng của chúng ta có giới hạn khi tạo ra những câu chuyện. Thực tế đưa chúng ta đến những nơi vượt xa trí tưởng tượng. Con người rất thú vị; họ có những thói quen kỳ lạ và biểu cảm hài hước mà tôi không bao giờ có thể nghĩ ra được. Nếu đó là một bộ phim hư cấu, tôi sẽ tưởng tượng rằng ‘loại người này tồn tại ở đâu đó’. Đây là lý do tại sao tôi luôn muốn ghi lại một cái gì đó thực tế hơn”
Sinh tại tỉnh Yamanashi năm 1976. Thành lập BLUE DOCUMENTARY năm 2010. Các tác phẩm bao gồm ‘Paper Garment’ cho ‘Triển lãm Miyake Issey’, ‘Tema Hima (Nghệ thuật sống ở Tohoku)’ cho ‘Triển lãm Tema Hima’, phim truyền hình taiga của NHK ‘Yae no Sakura’ (Phần Người sáng tạo), phim ngắn Sony Aquarium ‘Teori wo Naru Tori’.
