Tại các thành phố mật độ dân cư cao như vùng đô thị Tokyo, công trường xây dựng diễn ra ở khắp mọi nơi. Khi những tòa nhà chọc trời và chung cư mới mọc lên thay thế các tòa nhà cũ hoặc lấp đầy những lô đất trống, cảnh quan thành phố thay đổi liên tục ngay trước mắt chúng ta.
Sống trong một môi trường với quá nhiều thay đổi đồng nghĩa với việc thật khó để nhớ lại cảnh vật xung quanh chỉ vài tháng trước. Thực tế, người ta cho rằng sự biến đổi không ngừng có thể là một yếu tố góp phần làm ký ức về môi trường sống hàng ngày ngày càng phai nhạt. Có lẽ đây là lý do tại sao những người chuyển đến thành phố từ các khu vực ít dân cư hơn – ví dụ như vùng nông thôn – thường nhớ về cảnh sắc quê nhà với nỗi nhớ khôn nguôi, và mong muốn những cảnh vật trong ký ức tuổi thơ vẫn vẹn nguyên khi thời gian trôi đi ở chốn thị thành.
Thị trấn Namie, nơi sinh và là quê hương của nhiếp ảnh gia Toshiya Watanabe (sinh năm 1966, hiện sống tại Tokyo), nằm trong vùng cấm do nhiễm phóng xạ sau thảm họa Động đất và Sóng thần Đông Nhật Bản năm 2011. Mẹ ông, người vẫn sống một mình ở Namie, đã phải sơ tán đến thành phố Fukushima. Watanabe đã xin được giấy phép đặc biệt để vào vùng cấm và tận dụng cơ hội hiếm hoi này để cùng mẹ về thăm quê cũ nhằm dọn dẹp ngôi nhà mà bà buộc phải bỏ lại. Trong khoảng thời gian ngắn ngủi còn lại, Watanabe đã chụp ảnh những con đường hoang vắng trong thị trấn ma của mình. Những bức ảnh này, được chụp một năm rưỡi sau khi thảm họa xảy ra, đã được công bố trong cuốn sách ảnh “18 Months” (2012). Watanabe tiếp tục đến thăm các khu vực khác nhau trong vùng cấm và chụp lại chúng cho một loạt ảnh quan sát tại điểm cố định, sắp được xuất bản trong cuốn sách mang tên “Thereafter”.
Watanabe chụp những nơi gắn liền sâu sắc với ký ức tuổi thơ của chính mình. Chúng cho thấy những địa điểm mang nỗi niềm hoài cổ cá nhân – khu vực quanh nhà ông hoặc nhà những người bạn thuở nhỏ, con đường đi học hàng ngày, ngôi trường, hay sân chơi yêu thích. Thay vì chụp những nơi này từ xa để lấy cảnh rộng nhất có thể, Watanabe thực hiện bộ ảnh từ khoảng cách cho phép chúng ta quan sát các tòa nhà, con đường và thảm thực vật thay đổi theo thời gian. Trong những bức ảnh chụp một hoặc hai năm sau thảm họa, thời gian dường như ngưng đọng, không còn dấu vết của sự sống con người. Tại một số thị trấn, lệnh sơ tán sau đó đã được dỡ bỏ và công tác chuẩn bị đang được tiến hành để người dân trở về. Nhưng cũng có những nơi khác vẫn trong tình trạng hoang phế tiếp diễn, nơi thảm thực vật phát triển mạnh mẽ bắt đầu mọc trùm lên các tòa nhà như muốn nuốt chửng toàn bộ.
Nhờ việc sử dụng kỹ thuật quan sát tại điểm cố định của Watanabe, chúng ta thấy rõ rằng thay vì những sự can thiệp của con người như xây dựng tòa nhà mới hay sửa chữa, chính thiên nhiên – dưới hình hài cây cỏ – mới là thế lực có sức mạnh thay đổi cảnh quan một cách mạnh mẽ và không khoan nhượng, ngăn cản con người trở về chốn thân thương do tình trạng xuống cấp của chúng. Ý chí tiếp tục thực hiện bộ ảnh của Watanabe có lẽ được thôi thúc bởi sự thất vọng của một người đã dành những năm tháng trưởng thành ở một vùng đất nay phải chứng kiến ký ức của mình từ từ nhưng chắc chắn tan biến.
Sống trong một môi trường không ngừng đối diện với sự thay đổi và thông tin mới, những sự kiện xảy ra cách đây không lâu nhanh chóng bị đẩy lùi vào tâm trí, và ngay cả những ký ức quan trọng cũng phai nhạt dần như những bóng ma từ quá khứ xa xôi. Những bức ảnh của Watanabe là một cách đặt câu hỏi về ý nghĩa của việc sống tại và sống trong một không gian nhất định, và chúng tạo nên sự kháng cự lại thế lực lãng quên đang ngày càng tăng tốc.
